مناره چیست ؟

یکی از عناصر شاخص معماری در بناهای مذهبی اسلامی بوده؛ که پیشینه ای کهن در معماری ایران دارد. درباره شکل گیری مناره نظرات مختلفی مطرح شده است. بعضی آغاز آن را  به قبل از اسلام نسبت داده اند .  مناره یکی از مهمترین عناصر مسجد و معماری اسلامی است که عبارت است از: « مکانی که مؤذن جهت گفتن اذان به آنجا می رود» لذا آن را گلدسته و مأذنه نیز گفته اند.
با توجه به اهمیت اذان در اسلام و کارکردهای ارشادی و تبلیغاتی آن، نیاز به مکانی اختصاصی برای مؤذن احساس شد.
ساختمان مناره در آغاز صورت بسیار ساده ای داشت و آن عبارت بود از دیواری بلند و برج مانند که در بالای آن محلی برای مؤذن اختصاص داده شده بود. بعدها اطراف آن دیواری حصار مانند و روی آن سایبانی ایجاد شد و تکامل یافت.

اولین نمونه های مناره

حسنلو، نوشیجان تپه و ساختمان برج مانند در غرب ٔ پلکان های مارپیچ در حفاری های باستانی تپه نور آباد ممسنی و برج عظیم فیروز آباد با هسته ای مربع شکل و برج پلکانی، نمونه هایی از ابتدایی ترین  ساختمان های برج مانند هستند.
این بناها شاید زمینه ساز ظهور و پیوند سه عنصر معماری یعنی راه پله مارپیچ، برج استوانه ای یا چند ضلعی و میله مرکزی که پدید آورنده اولین نمونه های مناره در ٔ ایران شدند باشد.

استاد پیرنیا مناره را به عنوان عامل راهنما در کنار شاه راه ها و مسیرهای بیابانی و یا جنگل بانی آن، یا بزرگان برشمرده است، که در دوره های بعد به خصوص از زمان سلجوقیان به مقبره دیگر تبدیل شده است. کاربرد آجر به عنوان مصالح، تنوع تزیینات و کتیبه های آجری و استفاده فراوان از فرم های استوانه ای و مخروطی از خصوصیاتی است که مناره های برجای مانده از  سلجوقی دارا می باشند. دوره سلجوقی را درخشان ترین دوره معماری اسلامی در ایران به خصوص در احداث مناره معرفی کرده اند.

مناره مسجد جامع سمنان و دامغان را می توان از قدیمی ترین مناره های مساجد ایران دانست. در قرون بعد با الحاق مناره به آنها،دارای این عنصر شاخص معماری مسجد شدند که از جمله ی آنها مسجد تاریخانه دامغان می باشد .

ساخت مناره

هر مناره، شامل چهار قسمت می باشد.

1-پایه

2-  بدنه یا ساقه

23-  محل گفتن اذان

4-  تاج یا کلاهک

پایه را در جایی احداث می کنند که سطح زمین کاملا سفت و محکم باشد، احداث پایه مناره بر روی زمین سفت لازمه ساخت مناره است زیرا پایه باید توانایی نگهداری سایر اجزا مناره را داشته باشد.

ساقه یا بدنه مناره روی چنین پایه ای که معمولا دارای مقطع 4 یا 8 وجهی است و به شکل مخروط ناقص یا استوانه می باشد، ساخته می شود. سپس سرپوش (جایگاه موذن) را به شکل بدنه مناره می سازند.

سرپوش مهمترین قسمت مناره است و جایگاهی است که دعوت به نماز در آن صورت می گیرد، در اطاف آن دیواره یا نرده کوتاهی می کشند و در راس مناره نیز سایبانی جهت حفاظت موذن از در برابر باد و باران ساخته می شود.

همچنین مناره ها دارای پلکان هایی حلزونی شکل هستند که رابط میان حیاط و یا بام مسجد به مناره ها هستند.

قاعده و قانون خاصی برای محل احداث مناره وجود ندارد و بنا به مقتضیات جغرافیایی و شهری مناره ها را گاه در هر چهار گوشه مسجد (مانند مسجد جامع عمرو در مصر و مسجد النبی در مدینه)، گاه در ضلع های غربی و شمالی و یا در نیمه آخر دیوار مسجد بنا می کنند (مانند مناره های مسجد جامع قیروان در تونس)، گاه در خارج از مسجد (مانند مسجد جامع سامرا) و گاهی همانند اکثر مساجد ایران چسبیده به درب ورودی مسجد یا با اندک فاصله‌ای از آن می‌سازند.

مصالح مورد استفاده در ساخت مناره ها نیز بسته به محل مورد نظر متفاوت است و به همین صورت شکل ظاهری مناره ها نیز در کشورها و تمدن های گوناگون جهان اسلام تفاوت دارند.
هرچند تمام مناره‌های دنیای اسلام شباهت های زیادی به هم دارند اما باید اذعان داشت که فن معماری هر کشوری دارای مختصات خاص خود نیز می باشد و همان طور که مناره های مساجد کشورهایی چون سوریه و لبنان و فلسطین هم از لحاظ فن معماری و هم از لحاظ مواد مصالح شبیه یکدیگرند، کاشی کاری‌ها، مقرنس ها و تذهیب نیز از ویژگی‌های مناره های مساجد ایران است.

مناره چیست؟

اگر فلسفه وجودی قرار گرفتن مناره در کنار مسجد فقط اعلان اذان از نقطه بلند بود، یک مناره کفایت می کرد و نیازی به وجود مناره دومی نبود و حال این که می بینیم از قدیم چه در مساجد و چه در مقابر مقدسه اهل بیت علیهم السلام و امامزادگان و چه در سر درب ورودی مدارس دو مناره مقارن و همگون می ساخته اند و آنچه پذیرش این فلسفه وجودی برای مناره ها را بیش از پیش از نظر دور می دارد و آن را با مشکل روبرو می سازد، وجود نگرش و برخورد متفاوت با مناره در عالم تشیع و عالم تسنن است. به این بیان که اهل تسنن در هر کجای عالم از قدیم برخلاف شیعیان مساجد خود را تک مناره ای بنا نموده اند، این نکته ای است که ما را بیشتر به تامل و تعمق وامی دارد که لابد رمزی در کار است که باعث این دو نگرش شده والا هر دو فرقه، معتقد به گفتن اذان در مکان بلند هستند.

دو مناره نماد، دو وسیله هدایت مسجد این سمبل منزلگه مقصود و خانه توحید ناگزیر از راهی است که بدان منتهی شود چه هر رهی شایسته منزلگه توحید نیست، رهی باید و راهبری که بتواند رهروان را از توفانها و گردنه های صعب العبور برهاند و به سر منزل مقصود رساند.